Guş dümewi wiruslary (AIV) esasan guşlara ýokaşýan, ýöne adamlara we beýleki haýwanlara ýokaşyp bilýän wiruslar toparydyr.Wirus köplenç ördek we gaz ýaly ýabany suw guşlarynda duş gelýär, ýöne towuk, hindi towugy we beden ýaly öý guşlaryna hem täsir edip biler.Wirus dem alyş we iýmit siňdiriş ulgamlary arkaly ýaýrap, guşlarda ýeňil we agyr kesel döredip biler.
Guş dümewi wirusynyň birnäçe ştamlary bar, olaryň käbiri guşlarda we adamlarda keseliň döremegine sebäp boldy.Iň belli ştamlardan biri 1997-nji ýylda Gonkongda adamlarda ýüze çykarylan H5N1.Şondan bäri H5N1 Aziýada, Europeewropada we Afrikada guşlarda we adamlarda birnäçe wirus döretdi we birnäçe ýüz adamyň ölümine sebäp boldy.
2022-nji ýylyň 23-nji dekabryndan 2023-nji ýylyň 5-nji ýanwary aralygynda Günbatar Pacificuwaş ummany sebitinde BSG-a guş gribi A (H5N1) wirusy bilen adam ýokaşmagy barada täze habar berilmedi. A (H5N1) wirusy boldy
2003-nji ýylyň ýanwar aýyndan bäri Günbatar Pacificuwaş umman sebitiniň dört ýurdundan hasabat berildi (1-nji tablisa).Bu hadysalardan 135-si ölüme sebäp boldy, netijede ölüm derejesi 56% boldy.Iň soňky waka 2022-nji ýylyň 22-nji sentýabrynda başlap, 2022-nji ýylyň 18-nji oktýabrynda aradan çykdy. Bu guş gribiniň A (H5N1) 2015-nji ýyldan bäri Hytaýdan habar beren ilkinji hadysasydyr.
Guş dümewi wirusynyň ýene bir ştammy H7N9 Hytaýda ilkinji gezek 2013-nji ýylda ýüze çykaryldy. H5N1 ýaly, H7N9 esasan guşlara ýokaşýar, ýöne adamlarda agyr kesel döredip biler.H7N9 açylandan bäri Hytaýda birnäçe wirus döredip, ýüzlerçe adamyň ýokaşmagyna we ölümine sebäp boldy.
Guş dümewi wirusy birnäçe sebäplere görä adamyň saglygy barada alada edýär.Ilki bilen, wirus pandemiýa töwekgelçiligini ýokarlandyryp, täze öý eýelerine uýgunlaşyp we uýgunlaşyp biler.Guş dümewi wirusynyň bir ştammy adamdan adama aňsatlyk bilen geçip bilýän bolsa, bu keseliň global ýaýramagyna sebäp bolup biler.Ikinjiden, wirus adamlarda agyr kesellere we ölüme sebäp bolup biler.Guş dümewi wirusynyň adam keselleriniň köpüsiniň ýumşak ýa-da asimptomatik bolandygyna garamazdan, wirusyň käbir ştammlary agyr dem alyş kesellerine, organlaryň näsazlygyna we ölümine sebäp bolup biler.
Guş dümewi wirusynyň öňüni almak we oňa gözegçilik etmek, guşlaryň populýasiýasyna gözegçilik etmek, ýokaşan guşlary ýok etmek we guşlara sanjym etmek ýaly çäreleri öz içine alýar.Mundan başga-da, guşlar bilen işleýän ýa-da guş önümlerini dolandyrýan adamlar üçin ellerini ýygy-ýygydan ýuwmak we gorag eşigi geýmek ýaly gowy arassaçylyk amallary etmek möhümdir.
Guş dümewi wirusy ýüze çykan halatynda saglygy goraýyş işgärlerine wirusyň ýaýramagynyň öňüni almak üçin tiz hereket etmeli.Bu wirus ýokaşan adamlary we olaryň ýakyn aragatnaşyklaryny karantine, wirusa garşy dermanlar bilen üpjün etmegi, mekdebi ýapmak we köpçülikleýin ýygnanyşyklary ýatyrmak ýaly jemgyýetçilik saglyk çärelerini durmuşa geçirip biler.
Sözümiň ahyrynda guş gribi wirusy adamzada global pandemiýa we agyr kesel döredip biljekdigi sebäpli adam saglygyna uly howp bolup durýar.Wirusyň ýaýramagynyň öňüni almak we oňa gözegçilik etmek üçin tagallalar edilse-de, pandemiýa howpuny azaltmak we ilatyň saglygyny goramak üçin dowamly hüşgärlik we gözlegler zerurdyr.
Source:https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/365675/AI-20230106.pdf?sequence=1&isAllowed=y
Iş wagty: 15-2023-nji aprel